Temiz Hava Hakkı Platformu’nun (THHP) 15 sivil toplum kuruluşu ve meslek örgütüyle hazırladığı Kara Rapor 2024, Türkiye’deki hava kirliliği ve sağlık üzerindeki etkilerini çarpıcı verilerle ortaya koydu. Rapora göre, Türkiye nüfusunun yüzde 92’sinden fazlası Dünya Sağlık Örgütü’nün (DSÖ) belirlediği hava kalitesi standartlarının altında, kirli hava soluyor. 2022 yılında hava kirliliğine bağlı 68 bin 440 ölüm gerçekleşti; bu, toplam ölümlerin yüzde 14,2’sine denk geliyor. Van ise bu tablonun en kritik noktalarından biri olarak öne çıkıyor.
Van’da Hava Kirliliği ve Sağlık Riskleri
Raporda, Van’ın hava kalitesine dair endişe verici bulgular dikkat çekiyor. Van’ın yıllık PM2,5 (çapı 2,5 mikrometreden küçük partikül madde) ortalaması 29,63 µg/m³ olarak ölçüldü. Bu değer, DSÖ’nün “temiz hava” sınırlarının çok üzerinde ve Van’ı “kirli hava” kategorisine yerleştiriyor. Solunum yolu hastalıkları, kalp-damar problemleri ve hatta meme kanseri gibi ciddi sağlık sorunları için risk oluşturuyor.
Van’da PM2,5 için sınır değer 5 µg/m³ olduğunda, 2022’de 463 ölüm hava kirliliğine bağlandı. Bu, ildeki ölüm oranının yüzde 17,27’sini oluşturuyor ve ölüm hızı 104,64 olarak hesaplandı. Türkiye ortalaması olan yüzde 14,2’lik orana kıyasla, Van’da hava kirliliğine bağlı ölümler yüzde 3,07 daha yüksek. PM2,5 sınırı 10 µg/m³’e yükseltildiğinde ise ölüm sayısı 376’ya, oran yüzde 14,02’ye, ölüm hızı ise 84,97’ye geriliyor; bu durumda Van, Türkiye ortalamasına yakın bir tablo çiziyor.
Meme Kanseriyle Hava Kirliliği Arasında Bağlantı
Kara Rapor 2024, ilk kez hava kirliliği ile meme kanseri arasındaki ilişkiyi vurguluyor. PM10, PM2,5 ve azot dioksit (NO₂) gibi kirleticilerin artışı, meme kanseri riskini yükseltiyor. Örneğin, PM10’da her 10 µg/m³’lük artış, meme kanserinden ölüm riskini 1,05 kat artırıyor. Van’da NO₂ ölçümleri yapılmaması ise veri eksikliği açısından önemli bir sorun olarak raporda yer alıyor.
Bölgedeki Durum ve Çözüm Önerileri
Hava kirliliğine bağlı ölüm oranlarında Hakkari birinci sırada yer alırken, onu Batman, Şırnak ve Muş takip ediyor. Van, bu illerle aynı bölgede yer alması nedeniyle benzer riskler taşıyor. Raporda, fosil yakıt kullanımının azaltılması, yenilenebilir enerjiye geçişin hızlandırılması ve çevre denetimlerinin sıkılaştırılması gerektiği vurgulanıyor. Ayrıca, halkın çevresel bilgiye erişim hakkının güçlendirilmesi ve sağlık etki analizlerinin zorunlu hale getirilmesi öneriliyor.
Van’daki hava kirliliği, hem sağlık hem de çevre açısından acil önlem alınmasını gerektiriyor. Temiz bir gelecek için yerel yönetimler, sivil toplum ve bireylerin iş birliği büyük önem taşıyor.
